Novembernacht. Nooit meer
zullen we onbewogen kunnen kijken
naar het dwarrelend gele blad
dat de aarde met een groot
vergeten wil bedekken, nooit meer
een trein zien vertrekken
zonder te denken aan enkele reis,
aan dood spoor, mensen bijeen-
gedreven, hun slaapwarme
dromen in een te kleine tas.
Onze stadgenoten verdwenen
in de nachtmond van de wereld
met in de toekijkende menigte
iemand die sprekend op ons lijkt.
Novembernacht. Nooit meer.
Dichter en romanschrijver Frouke Arns schreef in opdracht van de Stichting Stolpersteine Nijmegen dit gedicht om de grote razzia van 17 november 1942 te herdenken. Twee nabestaanden van Joodse slachtoffers hebben het op 1 december 2022 onthuld. Het is aangebracht op de glazen kubus, de ingang van de Keizer Karelgarage, aan de Van Schaeck Mathonsingel vlakbij het station van Nijmegen.
De trein met de bij de razzia opgepakte Joodse inwoners van Nijmegen vertrok van dit station. Het betrof 196 Joodse mannen, vrouwen en kinderen die in de nacht van 17 op 18 november in hun woningen waren opgepakt. Zij werden samengebracht in het (inmiddels afgebroken) schoolgebouw van de hbs op de hoek van de Stieltjesstraat en Kronenburgersingel. De volgende dag zijn zij per trein weggevoerd naar doorgangskamp Westerbork. Van daaruit werden de meesten vrijwel onmiddellijk op transport gesteld naar Auschwitz en andere vernietigingskampen. Slechts vier overleefden de naziterreur.
Met de titel van het gedicht maakt Frouke Arns direct duidelijk wat het onderwerp ervan is. Vervolgens wordt een verbinding gelegd van het gebeuren in november 1942, in de beschrijvende eerste en tweede strofe, naar de huidige tijd in de meer vaststellende derde strofe. De verbinding toen met nu (in feite altijd) krijgt volop nadruk door de sterke herhaling van ‘nooit meer’ en de identieke eerste en laatste regel die het gedicht cyclisch maken.
Frouke Arns’ gedicht is een literair baken ter herdenking van de slachtoffers van de razzia. De onthulling vormde de afsluiting van de herdenkingsactiviteiten van Stichting Stolpersteine Nijmegen gedurende het najaar van 2022 in Nijmegen. Dat ‘Razzia, november 1942’ op een publieke plaats te zien is, geeft de herdenking van de 196 Joodse slachtoffers een permanent karakter. Het muurgedicht is tot stand gekomen door de samenwerking van de Stichting Stolpersteine Nijmegen en de Werkgroep Literaire Bakens Nijmegen.
Informatie over Frouke Arns zie hier
Informatie over Stichting Stolpersteine Nijmegen zie hier